الزام به انفاق
الزام به انفاق به معنای تعهد قانونی و اخلاقی است که بر اساس آن افراد مسئول تامین معیشت افراد نزدیک به خود میشوند، بهویژه در مواردی که این افراد قادر به تامین هزینههای زندگی خود نیستند. این الزام در قانون مدنی ایران بهطور خاص تعریف شده است.
کسانی که ملزم به انفاق به یکدیگر هستند:
طبق ماده ۱۱۹۶ قانون مدنی، تنها اقارب نسبی در خط عمودی (اعم از صعودی و نزولی) ملزم به انفاق یکدیگر هستند:
- خط عمودی صعودی: پدر، مادر، جد پدری و جد مادری، تا هر اندازه بالا بروند.
- خط عمودی نزولی: فرزندان و اولاد آنها، تا هر اندازه پایین بروند.
همچنین، اقارب سببی (مثلاً شوهر و زن) و اقارب نسبی در خط اطراف (مثل خواهر و برادر) ملزم به انفاق یکدیگر نیستند.
در مورد فرزند تحت سرپرستی، رابطه دو سویه انفاق وجود دارد، اما فرزند متولد از روشهای اهدای جنین موظف به پرداخت نفقه به والدین خود نیست.
کسانی که مستحق دریافت نفقه هستند:
طبق ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی، کسانی که مستحق نفقه هستند، افرادی هستند که توانایی تأمین معیشت خود را ندارند. برای اینکه فردی بتواند از خویشاوندان خود نفقه دریافت کند، باید اثبات کند که:
- دارایی کافی ندارد.
- به وسیله کار کردن نمیتواند معیشت خود را تأمین کند.
واحدهای “نداری” و “ناتوانی” معمولاً از منظر عرفی تفسیر میشوند و دادگاهها اختیار دارند تا بر اساس شرایط خاص هر پرونده، این مفاهیم را بررسی و تفسیر کنند.
الزام به انفاق در قوانین ایران به معنای تعهد افراد به پرداخت نفقه به کسانی است که قادر به تأمین معیشت خود نیستند. این الزام به تفصیل در مواد مختلف قانون مدنی آمده است که شرایط و موارد خاص آن را تشریح میکند:
ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی:
کسی که ملزم به انفاق است باید متمکن از دادن نفقه باشد. به این معنا که فرد قادر به پرداخت نفقه باشد بدون آنکه وضعیت معیشتی خود را در خطر قرار دهد. برای تشخیص تمکن، وضعیت مالی و تعهدات شخص باید در نظر گرفته شود.
ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی:
- نفقه اولاد بر عهده پدر است. در صورت فوت یا عدم توانایی پدر، نفقه به عهده اجداد پدری خواهد بود، با رعایت الاقرب فالاقرب.
- در صورت نبودن پدر و اجداد پدری، نفقه به عهده مادر است.
- اگر مادر هم قادر به انفاق نباشد، نفقه به عهده اجداد مادری و پدری خواهد بود.
- اگر چند نفر از اجداد و جدات از حیث اقربیت در درجه مساوی باشند، نفقه به طور مساوی بین آنها تقسیم میشود.
ماده ۱۲۰۰ قانون مدنی:
نفقه ابوین (پدر و مادر) بر عهده اولاد و اولاد اولاد است، با رعایت الاقرب فالاقرب.
ماده ۱۲۰۱ قانون مدنی:
اگر شخصی در خط عمودی صعودی (پدر و مادر) و در خط عمودی نزولی (فرزندان) اقارب واجبالنفقه داشته باشد که از حیث الزام به انفاق در درجه مساوی باشند، نفقه او به طور مساوی بین آنها تقسیم میشود. به این ترتیب:
- اگر مستحق نفقه هم پدر و مادر و هم فرزندان باشد، نفقه او باید توسط پدر و فرزندان به طور مساوی پرداخت شود.
- اگر مستحق نفقه مادر و فرزندان باشد، نفقه توسط مادر و فرزندان به طور مساوی پرداخت میشود.
ماده ۱۲۰۲ قانون مدنی:
اگر اقارب واجبالنفقه متعدد باشند و منفق نتواند نفقه همه آنها را بدهد، اقارب در خط عمودی نزولی (فرزندان) مقدم بر اقارب در خط عمودی صعودی (پدر و مادر) خواهند بود.
ماده ۱۲۰۳ قانون مدنی:
در صورتی که زوجه و یک یا چند نفر واجبالنفقه دیگر وجود داشته باشد، زوجه مقدم بر سایرین در دریافت نفقه خواهد بود.
ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی:
نفقه اقارب شامل مسکن، البسه، غذا و اثاثالبیت به قدر رفع نیازها است، با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق.
ماده ۱۲۰۵ قانون مدنی:
اگر شخصی که موظف به پرداخت نفقه است غایب باشد یا از پرداخت امتناع کند، دادگاه میتواند از اموال غایب یا مستنکف برای تأمین نفقه استفاده کند. اگر این اموال در دسترس نباشند، همسر یا شخص دیگری با اجازه دادگاه میتواند نفقه را به عنوان قرض بپردازد و از شخص غایب یا مستنکف مطالبه کند.
ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی:
زوجه میتواند برای نفقه زمان گذشته خود دعوی اقامه کند و این طلب او طلب ممتازه است، به این معنا که در صورت ورشکستگی شوهر، زن بر سایر طلبکاران مقدم خواهد بود. اما اقارب فقط میتوانند نفقه آتیه خود را مطالبه کنند.
این مواد قانونی نشان میدهند که الزام به انفاق دارای پیچیدگیهایی است که بستگی به شرایط خاص هر فرد و روابط خانوادگی دارد.