انحصار وراثت محدود و نامحدود
در قوانین ارث و انحصار وراثت در ایران، فرآیند تقسیم اموال متوفی بین وراث نیازمند مراحل قانونی متعددی است که از جمله مهمترین آنها اخذ گواهی انحصار وراثت میباشد. این گواهی سندی است که در آن وراث قانونی، نسبتهای آنها با متوفی و سهمالارث هریک از ماترک مشخص میشود. این سند برای اقدامات مختلفی مانند تقسیم ارث، انتقال قانونی اموال متوفی به ورثه و حتی دریافت حقوق باقیمانده از فرد متوفی ضروری است.
انواع انحصار وراثت
گواهی انحصار وراثت به دو نوع محدود و نامحدود تقسیم میشود. هرچند ماهیت هر دو گواهی یکسان است، یعنی هر دو با هدف شناسایی وراث و تعیین سهمالارث آنها صادر میشوند، اما تفاوتهایی در کاربرد و فرآیند صدور آنها وجود دارد.
- انحصار وراثت محدود: این نوع گواهی در مواردی صادر میشود که ارزش کل اموال و ماترک متوفی کمتر از یک مبلغ معین باشد. این مبلغ هر سال توسط وزارت دادگستری اعلام میشود و در سال ۱۴۰۳، این حد ۵۰ میلیون تومان است. در صورتی که کل ارزش ماترک متوفی کمتر از این مبلغ باشد، وراث میتوانند برای صدور گواهی انحصار وراثت محدود اقدام کنند. این گواهی برای مواردی که وراث صرفاً قصد دارند اموری نظیر دریافت مستمری متوفی را پیگیری کنند، کافی است و نیازی به صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود نیست.
- انحصار وراثت نامحدود: اگر ارزش اموال متوفی بیش از مبلغ تعیین شده (در حال حاضر ۵۰ میلیون تومان) باشد و وراث بخواهند اقداماتی مانند فروش یا انتقال قانونی اموال را انجام دهند، باید گواهی انحصار وراثت نامحدود دریافت کنند. این گواهی معمولاً یک مرحله اضافی شامل انتشار آگهی در روزنامه رسمی را داراست که هدف از آن شناسایی دقیق تمامی وراث و احتمال وجود وصیتنامه یا ادعای جدید از سوی سایر افراد است.
تفاوتهای انحصار وراثت محدود و نامحدود
هرچند ماهیت کلی انحصار وراثت محدود و نامحدود یکی است، اما تفاوتهایی در زمان و هزینه صدور آنها وجود دارد:
- زمان صدور: صدور گواهی انحصار وراثت محدود سریعتر از نامحدود است و معمولاً در بازهای ۷ تا ۱۰ روزه انجام میشود. دلیل این سرعت بیشتر، عدم نیاز به انتشار آگهی در روزنامه رسمی است.
- هزینه صدور: هزینه صدور گواهی انحصار وراثت محدود نیز به دلیل عدم نیاز به انتشار آگهی کمتر است. در مقابل، در گواهی انحصار وراثت نامحدود وراث باید هزینههای انتشار آگهی را پرداخت کنند.
- کاربرد: همانطور که اشاره شد، گواهی انحصار وراثت محدود معمولاً برای دریافت حقوق بجا مانده یا مستمری متوفی کفایت میکند، اما برای اقداماتی مانند فروش، اجاره یا انتقال قانونی اموال، گواهی انحصار وراثت نامحدود لازم است.
تبدیل گواهی انحصار وراثت محدود به نامحدود
یکی از پرسشهای رایج این است که آیا میتوان گواهی انحصار وراثت محدود را به نامحدود تبدیل کرد؟ پاسخ این پرسش مثبت است. اگر وراث ابتدا گواهی انحصار وراثت محدود را دریافت کرده باشند و سپس تصمیم به فروش یا انتقال اموال بگیرند، میتوانند با طی مراحل قانونی، این گواهی را به نوع نامحدود تبدیل کنند. برای این کار، نیازی به ثبت دادخواست جدید نیست، بلکه وراث یا وکیل آنها باید به شعبهای که گواهی محدود را صادر کرده است مراجعه کرده یا از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی درخواست خود را ارائه دهند. سپس شعبه مربوطه اقدام به انتشار آگهی در روزنامه رسمی میکند و پس از گذشت یک ماه، گواهی محدود به گواهی نامحدود تبدیل میشود.
قانون جدید انحصار وراثت
با تصویب برنامه هفتم توسعه در ۴ تیر ماه ۱۴۰۳، تغییرات قابل توجهی در فرآیند صدور گواهی انحصار وراثت ایجاد شد که به نوعی آن را میتوان به عنوان قانون جدید انحصار وراثت در نظر گرفت. بر اساس بند ث ماده ۱۱۳ این قانون، از ابتدای سال دوم اجرای برنامه هفتم، صدور گواهی انحصار وراثت به صورت خودکار و توسط سازمان ثبت احوال کشور انجام میشود. به این معنا که ظرف ۲۰ روز پس از ثبت واقعه وفات، سازمان ثبت احوال موظف است گواهی انحصار وراثت را بدون نیاز به درخواست وراث یا ذینفعان صادر کرده و آن را به آنان ابلاغ نماید.
این گواهی در مواردی که نیاز به رسیدگی حقوقی یا ادعای جدیدی وجود داشته باشد، ظرف ۱۰ روز پس از ابلاغ، قابل اعتراض در هیات حل اختلاف سازمان ثبت احوال است و رای این هیات نیز ظرف ۲۰ روز قابل اعتراض در دادگاه صالح میباشد. در عین حال، این قانون جلوی دعاوی اثبات نسب یا تنفیذ وصیتنامه را نمیگیرد و این دعاوی همچنان قابلیت پیگیری حقوقی در دادگاهها را دارند.
نتیجهگیری
قانون جدید انحصار وراثت در برنامه هفتم توسعه، فرآیند صدور گواهی انحصار وراثت را تسریع کرده و نیاز به حضور و پیگیری وراث را کاهش داده است. این تغییرات بهطور قابل توجهی زمان و هزینههای اداری مرتبط با انحصار وراثت را کاهش میدهد و از پیچیدگیهای اضافی جلوگیری میکند. همچنین، تبدیل گواهی انحصار وراثت محدود به نامحدود امکانپذیر بوده و این فرآیند با توجه به نیاز وراث به راحتی قابل انجام است.