جرم توهین به مقدسات
در بسیاری از ادیان، مفاهیم مقدسی وجود دارد که باید مورد احترام و تکریم قرار گیرند. این مفاهیم از آن جهت که بر اساس اصول دینی و فرهنگی برای افراد اهمیت ویژهای دارند، توهین و بیاحترامی به آنها میتواند باعث تزلزل و تشتت در جامعه شود. در برخی موارد، این نوع بیاحترامیها میتواند موجب گسستهای اجتماعی شود. به همین دلیل، قانونگذاران در بسیاری از کشورها به منظور حفظ این اصول و جلوگیری از آسیبهای اجتماعی، اقدام به جرمانگاری کردهاند.
در حقوق ایران، ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی به این موضوع پرداخته و مجازاتهایی برای توهین به مقدسات اسلام و شخصیتهای مذهبی خاص نظیر پیامبران (علیهمالسلام)، ائمه طاهرین (علیهمالسلام)، و حضرت صدیقه طاهره (سلاماللهعلیها) در نظر گرفته است. مطابق این ماده، اگر کسی به این مقدسات اهانت کند و مشمول حکم “سابالبنی” باشد، مجازات اعدام در نظر گرفته شده است. در غیر این صورت، مجازات آن فرد از یک تا پنج سال حبس خواهد بود.
این قانون در تلاش است تا از تضعیف ارزشها و اصول مذهبی که نقش اساسی در هویت و انسجام اجتماعی دارند، جلوگیری کند و بر لزوم حفظ حرمت و احترام به مقدسات تأکید نماید. در نهایت، هدف قانونگذار از این مجازاتها، حفظ وحدت و انسجام اجتماعی در یک جامعه مذهبی است که احترام به مقدسات جزو اصول بنیادین آن به شمار میرود.
در دیدگاه برخی از نویسندگان حقوقی، تفکیک میان دین و آنچه از دین استنباط میشود، برای تشخیص مقدسات اسلام ضروری است. به گفته دکتر عباس زراعت، باید فقط آنچه را که خالصاً از دین استنباط میشود و جزو اصول اساسی دین است، به عنوان مقدسات در نظر گرفت. به عنوان مثال، قرآن و سنت پیامبر (ص) عین شریعت و دین هستند و مقدس محسوب میشوند، در حالی که احکام فقهی، کلامی یا فلسفی که از آیات قرآن و روایات استنباط میشود، صرفاً دانشی بشری است و تقدس ندارد، مگر اینکه به طور خاص جزو ضروریات دین یا مذهب شیعه باشد. همچنین، مقدسات مربوط به یکی از مذاهب اسلامی که مورد انکار دیگر مذاهب است، نمیتواند به طور عمومی جزء مقدسات اسلام محسوب شود.
این تفکیک اهمیت زیادی دارد، زیرا مجازات توهین به مقدسات اسلام در قوانین ایران بسیار سنگین است، بنابراین دادرسان باید با دقت عمل کنند و فقط آنچه که بدون شک و تردید جزء مقدسات محسوب میشود، تحت این مجازات قرار گیرد. از این رو، در سیستم قضایی ایران، در نظر گرفتن ویژگیهای خاص مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی کشور، مقدسات این مذهب از اهمیت ویژهای برخوردار است.
در گذشته نیز، مانند ماده ۲۳ قانون مطبوعات سال ۱۳۳۴، جرم انگاریهایی برای توهین به اقلیتهای مذهبی و تحریک نفاق و اختلاف میان نژادها و مذاهب وجود داشته است. این ماده مشخص میکرد که هر کسی با استفاده از مطبوعات به اقلیتهای مذهبی یا نژادهای مختلف توهین کند یا آنان را به ایجاد دشمنی و نفاق نژادی یا مذهبی تحریک نماید، با مجازات حبس یا جریمه مالی روبهرو میشود. هدف این قانون، به ویژه در کشوری با تنوع مذهبی چون ایران، ایجاد همدلی و جلوگیری از تفرقه مذهبی و نژادی بود.
بنابراین، جرمانگاری توهین به مقدسات اسلام و اقلیتهای مذهبی در ایران نه تنها به حفظ احترام به اصول دینی و مذهبی کمک میکند، بلکه در جهت تقویت همبستگی اجتماعی و جلوگیری از اختلافات مذهبی نیز عمل مینماید.