حجب ارث به چه معنا است؟
حجب ارث به معنای حالتی است که در آن یک وارث به دلیل وجود وارثان دیگر، به صورت کامل یا جزئی از دریافت ارث محروم میشود. این موضوع یکی از موانع ارث محسوب میشود و در ماده ۸۸۶ قانون مدنی ایران تعریف شده است.
به بیان ساده، حجب به این معنی است که اگر وراثی وجود داشته باشند که نسبت به یک فرد ارجحیت بیشتری دارند، آن فرد نمیتواند کل یا بخشی از ارث را دریافت کند. به عنوان مثال، اگر پدری فوت کند و همسر، پدر و مادر و فرزندانی داشته باشد، اولویت با وراث نزدیکتر مانند فرزندان است و سایر وراث ممکن است در برخی موارد از ارث محروم شوند یا سهم کمتری دریافت کنند.
حجب به دو نوع تقسیم میشود:
- حجب حرمانی: به حالتی گفته میشود که یک وارث به طور کامل از ارث محروم میشود. برای مثال، وجود فرزندان مانع ارث بردن برادران و خواهران متوفی میشود.
- حجب نقصانی: زمانی است که یک وارث سهم کمتری از ارث دریافت میکند به دلیل وجود وراث دیگر. مثلاً وجود فرزند سهم همسر را از یکچهارم به یکهشتم کاهش میدهد.
این موضوع نشان میدهد که ترتیب و اولویت وراث در قانون مدنی اهمیت بالایی دارد و میتواند بر میزان سهم ارث هر وارث تأثیرگذار باشد.
انواع حجب ارث
بر اساس ماده ۸۸۷ قانون مدنی، حجب ارث به دو دسته تقسیم میشود:
۱٫ حجب حرمانی
- در این نوع حجب، وارث به طور کامل از ارث محروم میشود.
- مثالها:
- برادرزاده در صورت وجود برادر یا خواهر متوفی، از ارث محروم میشود.
- برادرانی که تنها از یک پدر مشترک هستند (برادران ابی) در صورتی که برادرانی از هر دو پدر و مادر (برادران ابوینی) وجود داشته باشند، از ارث محروم میشوند.
۲٫ حجب نقصانی
- در این نوع حجب، سهم ارث وارث کاهش مییابد و از حد بالاتر به حد پایینتر میرسد.
- مثالها:
- سهم شوهر از ارث از نصف به یکچهارم کاهش مییابد اگر متوفی فرزند داشته باشد.
- سهم زن از ارث از یکچهارم به یکهشتم کاهش مییابد اگر متوفی فرزند داشته باشد.
این دو نوع حجب نشاندهنده تأثیر حضور وراث دیگر بر میزان ارث و یا امکان دریافت آن توسط یک وارث است. در نتیجه، ترتیب و شرایط وجود وراث نقش کلیدی در تعیین میزان ارث هر فرد دارد.
مفاد مواد ۸۸۸ تا ۸۹۲ قانون مدنی به توضیح قوانین حجب ارث و شرایط خاص آن پرداخته است. در اینجا، به جزئیات و نکات مهم هر ماده اشاره میشود:
ماده ۸۸۸ قانون مدنی: ضابطه حجب و اقربیت به میت
- اصل کلی در حجب از ارث، رعایت اقربیت (نزدیکی به متوفی) است.
- به عبارت دیگر، هر طبقه از وراث (مانند والدین و فرزندان) وراث طبقه بعد (مانند نوهها) را از ارث محروم میکند.
- استثناها:
- ماده ۹۳۶: که در آن، در برخی شرایط خاص، وارث دورتر میتواند به عنوان قائممقام از ارث بهرهمند شود.
- قائممقامی ارث: در شرایط خاصی، وارثان دورتر ممکن است به واسطه ارتباط خونی نزدیک با متوفی، به سمت قائممقام ارث برده و در کنار وراث دیگر سهم ببرند.
ماده ۸۸۹ قانون مدنی: قائممقامی در طبقه اول وراثت
- اگر برای متوفی فرزندانی وجود نداشته باشد، نوهها و فرزندان آنها به عنوان قائممقام پدر یا مادر خود از ارث بهرهمند میشوند.
- در بین وراث، نزدیکترین فرد به متوفی، وارثان دورتر (ابعد) را از ارث محروم میکند.
ماده ۸۹۰ قانون مدنی: قائممقامی در طبقه دوم وراثت
- در صورتی که برای متوفی برادر یا خواهر وجود نداشته باشد، فرزندان برادران و خواهران (هرچند که به نسلهای پایینتر بروند) میتوانند به عنوان قائممقام پدر یا مادر خود از ارث بهرهمند شوند.
- در بین وراث، نزدیکترین فرد به متوفی، وارثان دورتر را از ارث محروم میکند. این قانون برای وراث طبقه سوم نیز اعمال میشود.
ماده ۸۹۱ قانون مدنی: وراث بدون حجب از ارث
- برخی از وراث به هیچ عنوان از ارث محروم نمیشوند:
- پدر
- مادر
- پسر
- دختر
- زوج و زوجه (شوهر و زن)
ماده ۸۹۲ قانون مدنی: حجب از بعض فرض
- حجب نقصانی در موارد زیر رخ میدهد:
- اگر متوفی دارای فرزند یا نوه باشد، والدین وی نمیتوانند بیش از یکسوم ارث ببرند (مگر در شرایط ماده ۹۰۸ و ۹۰۹ که ممکن است بیش از یک ششم به ارث ببرند).
- شوهر از بردن بیش از یکچهارم و زن از بیش از یکهشتم محروم میشود.
- اگر متوفی چند برادر یا خواهر داشته باشد، مادر وی نمیتواند بیش از یکششم ارث ببرد، البته این شرایط به موارد زیر بستگی دارد:
- حداقل دو برادر، یا یک برادر و دو خواهر، یا چهار خواهر وجود داشته باشند.
- پدر آنها زنده باشد.
- این افراد از ارث محروم نشده باشند (مگر به دلیل قتل).
- برادران و خواهران باید یا ابوینی (از یک پدر و مادر) باشند یا فقط ابی (تنها از یک پدر) باشند.
این مواد قوانین دقیقی برای ترتیب وراثت و شرایط بهرهمندی از