دادیار در نظام حقوقی ایران
دادیار یک قاضی جوان و تازهفارغالتحصیل است که تحت نظر دادستان در دادسرا مشغول به کار میباشد. دادیاران وظایف خاصی را در دادسرا انجام میدهند و به منظور کسب تجربه، گاهی برخی مسئولیتها را که به طور معمول بر عهده دادستان است، انجام میدهند. در واقع، دادیاران به عنوان نیروی کمکی دادستان به شمار میروند و گاهی اختیار یک پرونده به آنان واگذار میشود تا دانش و مهارتشان مورد ارزیابی قرار گیرد.
در پاسخ به سوالی که ممکن است پیش بیاید، اگر دادیار تصمیمی برخلاف نظر دادستان اتخاذ کند، باید گفت که در چنین مواردی نظر دادستان بر نظر دادیار اولویت دارد. به عبارت دیگر، اگرچه دادیار برخی از وظایف دادستان را انجام میدهد، ولی دادستان همچنان به عنوان سرپرست بر کار دادیار نظارت دارد و در صورت بروز هرگونه مشکل یا تصمیمگیری نادرست، میتواند تصمیم دادیار را تغییر دهد.
انواع دادیار در نظام حقوقی ایران
در نظام حقوقی ایران، دادیاران نقشهای مختلفی را در فرآیند قضائی ایفا میکنند و به همین دلیل انواع مختلفی از دادیاران وجود دارد که هر کدام وظایف خاص خود را بر عهده دارند. در ادامه به معرفی انواع دادیاران پرداخته میشود:
- دادیار تحقیق
این دادیاران مسئول تحقیقات مقدماتی در پروندهها هستند. وظیفه اصلی آنها جمعآوری اطلاعات اولیه درباره پروندهها و بررسی شواهد است تا به دادستان کمک کنند تصمیمگیریهای آگاهانهتری انجام دهد. - دادیار اجرای احکام
دادیاران اجرای احکام به نمایندگی از دادستان مسئول اجرای احکام کیفری صادره هستند. هنگامی که حکمی از دادگاه صادر میشود، این دادیاران در محل اجرای حکم حضور پیدا کرده و بر اجرای آن نظارت میکنند. - دادیار ناظر زندان
این گروه از دادیاران به مسائل مربوط به زندانیان، از جمله آزادی مشروط، مرخصی زندانیان و عفو، رسیدگی میکنند. آنها وظیفه نظارت بر وضعیت زندانیان را دارند و به نمایندگی از دادستان در این امور دخالت میکنند. - دادیار اظهار نظر
دادیاران اظهار نظر در مورد قرارهای صادر شده توسط بازپرس نقش دارند. پس از صدور قرار از سوی بازپرس، دادیار میتواند در مورد تأسیس یا رد قرار اظهار نظر کرده و نظر نهایی دادستان را برای تایید یا رد قرار بیان کند. - دادیار نماینده دادستان در دادگاه
در برخی موارد، دادستان به دادیار اختیار میدهد تا به جای او در دادگاه حضور یابد و از کیفرخواست صادره دفاع کند. این نوع دادیاران به عنوان نمایندگان دادستان در دادگاهها عمل کرده و میتوانند در جلسه دادگاه دفاعیات لازم را ارائه دهند.
هر یک از این گروههای دادیاران، در راستای کمک به دادستان و تسهیل روند قضائی، در حوزههای مختلف فعالیت میکنند و به نوعی دستیاران و مشاوران دادستان در انجام وظایف قضائی به شمار میآیند.
اعتبار تصمیمات دادیاران
تصمیمات دادیاران در نظام حقوقی ایران اعتبار خاصی دارند که بستگی به نوع تصمیمات و نظرات دادستان دارد. همانطور که اشاره شد، دادیاران به عنوان نمایندگان دادستان عمل میکنند، اما استقلال کامل در تصمیمگیری ندارند.
- اعتبار تصمیمات دادیاران
به طور کلی، دادیاران میتوانند تصمیماتی در خصوص پروندهها اتخاذ کنند، اما این تصمیمات باید تایید یا رد دادستان را به دنبال داشته باشد. برای مثال، تمامی قرارهای صادر شده توسط دادیاران باید توسط دادستان بررسی و موافقت یا مخالفت او را جلب کنند. اگر دادستان در مورد قرار صادر شده نظر ندهد، آن قرار فاقد اعتبار است. اما در مورد تصمیمات دیگر که خارج از محدوده صدور قرار است، نیازی به تایید یا رد دادستان ندارد و از اعتبار برخوردار هستند. - دفاع دادیار از کیفرخواست در دادگاه
زمانی که دادیار به عنوان نماینده دادستان در دادگاه برای دفاع از کیفرخواست حضور مییابد، دیگر نیازی به تایید دادستان ندارد. البته، دادستان میتواند به دادیار نکات خاصی را برای دفاع در دادگاه گوشزد کند، اما تصمیمگیری نهایی در این زمینه در اختیار دادیار است. - مخالفت دادستان با قرار دادیار
در صورتی که دادستان با قرار صادر شده توسط دادیار مخالفت کند، طبق قانون اصلاح تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب، همان دادیار موظف است که نظر دادستان را رعایت کرده و قرار جدیدی مطابق با نظر او صادر کند. در این شرایط، پرونده به دادیار دیگری ارجاع نمیشود و همان دادیار که تصمیم اولیه را اتخاذ کرده، وظیفه دارد که تصمیم جدید را بر اساس نظر دادستان صادر نماید.
در مجموع، دادیاران در بسیاری از تصمیمات خود از اختیار عمل برخوردارند، اما هرگونه تصمیمات مرتبط با صدور قرار و کیفرخواست به تایید یا اصلاح دادستان بستگی دارد.