راه های تامین کسری بودجه و استقراض
در شرایطی که دولت با کسری بودجه مواجه میشود، معمولاً به منظور تامین منابع مالی مورد نیاز، از بانکها درخواست میکند تا اوراق بدهی را با نرخهای از پیش تعیینشده خریداری کنند. این اقدام باعث محدودیت در دسترسی بانکها به منابع مالی و کمبود نقدینگی در کشور میشود. در پی این وضعیت، بانکها به طور مستقیم یا غیرمستقیم از بانک مرکزی وام میگیرند. این فرآیند اغلب از طریق عملیات بازار باز توسط بانک مرکزی انجام میشود، که نتیجه آن تورم و افزایش پایه پولی است. این وضعیت برای دولت مطلوب نیست، زیرا در نهایت هر نوع استقراض به بانک مرکزی منتهی میشود و در ترازنامه آن ثبت میگردد.
برای کاهش این بحران و کم کردن وابستگی به استقراض، استفاده از ظرفیت اوراق بهادار به جای انتشار اوراق قابل تبدیل، میتواند راهحل مناسبی باشد. اوراق بدهی قابل تبدیل، اوراقی هستند که به دارندگان آنها این امکان را میدهند که از اصل پول خود با یک ضریب مشخص استفاده کنند و در عوض، سهام دولت را دریافت نمایند. این امر میتواند به بهبود نقدینگی و کاهش فشار تورمی کمک کند، زیرا این نوع اوراق نرخ سود کمتری نسبت به اوراق بدهی معمولی دارند.
همچنین، این روش مزیتی بزرگ دارد و آن هم حل تناقضات نرخ بهره در بازار است. افزایش نرخ سود برای فروش اوراق معمولی ممکن است منجر به رکود شود، در حالی که اوراق قابل تبدیل به افراد این اختیار را میدهند که از درآمد حاصل از سهام در دورههای مختلف بهرهمند شوند. این روش موجب افزایش جذب منابع تا سررسید اوراق میشود و باعث کاهش نیاز به تامین مالی مجدد در طول زمان میگردد.
راههای تامین کسری بودجه دولت
راههای تامین کسری بودجه دولت به طور کلی به چندین روش تقسیم میشود که هر کدام مزایا و چالشهای خاص خود را دارند. در اینجا به اختصار توضیح داده شده است:
- صادرات نفت: اقتصاد ایران به نفت وابسته است و این یکی از اصلیترین منابع تامین کسری بودجه دولت محسوب میشود. با این حال، تحریمها و مشکلات در فروش نفت، به ویژه در شرایط فعلی، مانع بزرگی برای رفع کسری بودجه از این طریق ایجاد کرده است. تا زمانی که توافقاتی در این زمینه حاصل نشود، فروش نفت به شکل معمول با مشکلات جدی روبرو است.
- اوراق بدهی و فروش آن: فروش اوراق بدهی یکی از سادهترین و رایجترین روشها برای تامین کسری بودجه است. با این حال، انتشار اوراق بدهی به معنای ایجاد بدهی برای دولت است که باید در سالهای آینده بازپرداخت شود. این روش در کوتاهمدت مشکلات مالی دولت را برطرف میکند، اما در بلندمدت موجب افزایش بدهیها و فشار بیشتر بر دولت در آینده میشود. به علاوه، این امر معمولاً نیاز به افزایش نرخ سود دارد که خود میتواند به رکود اقتصادی منجر شود.
- افزایش مالیات: افزایش مالیات در صورتی که به قصد شناسایی پایههای جدید مالیاتی و جلوگیری از فرار مالیاتی باشد، میتواند یک راه مناسب برای تامین کسری بودجه باشد. اما اگر تنها هدف دولت افزایش مالیات به صورت غیرمنطقی و بدون در نظر گرفتن ظرفیتهای اقتصادی باشد، میتواند باعث رکود اقتصادی و نارضایتی عمومی شود.
- واگذاری سهام به دولت: واگذاری سهام دولتی به بخش خصوصی یکی از روشهایی است که میتواند برای تامین کسری بودجه مورد استفاده قرار گیرد. این کار معمولاً در شرایطی که نرخ بهره پایین است و هزینههای دولت زیاد شده باشد، میتواند چالشبرانگیز باشد. این روش به دلیل نارضایتیها و مشکلاتی که در زمینه واگذاری داراییهای دولتی ممکن است ایجاد شود، همیشه مورد استقبال قرار نمیگیرد.
- استقراض از شبکه بانکی: یکی دیگر از راههای تامین کسری بودجه، استقراض از شبکه بانکی است. در این روش، بانکها و موسسات مالی به دولت وام میدهند، که معمولاً باعث افزایش نقدینگی و رشد پایه پولی میشود. با این حال، این روش نیز مشکلات خاص خود را دارد و میتواند منجر به تورم و فشار بر بازارهای مالی گردد. در چنین شرایطی، بانک مرکزی ممکن است مجبور به انجام عملیات بازار باز و استقراض مستقیم از بانکها گردد که خود موجب افزایش تورم و رشد نقدینگی میشود.