مجازاتهای جایگزین حبس در نظام حقوقی ایران
در نظام حقوقی ایران، قاضی بر اساس ماده ۶۵ قانون مجازاتهای اسلامی، این امکان را دارد که در شرایط خاصی، مجازات حبس را با مجازاتهای جایگزین مانند جریمه مالی، حبس خانگی، خدمات عمومی و یا دیگر اقدامات تأمینی و تربیتی جایگزین کند. این مجازاتها در چهار حالت خاص برای مجرمین قابل اعمال هستند:
- حالت اول: در صورتی که مجازات قانونی جرم ارتکابی حداکثر ۹۰ روز حبس یا کمتر باشد و جرم به عمد ارتکاب یافته باشد، قاضی میتواند مجازات جایگزین اعمال کند.
- حالت دوم: در جرایم عمدی که مجازات قانونی آنها بین ۹۱ تا ۱۸۰ روز حبس باشد، قاضی میتواند با توجه به شرایط خاص (مثلاً نداشتن سابقه جرم در ۵ سال گذشته) تصمیم به جایگزینی حبس با مجازات دیگر بگیرد.
- حالت سوم: در جرایم غیرعمدی که مجازات قانونی آنها حداکثر دو سال حبس باشد، قاضی میتواند مجازاتهای جایگزین برای فرد تعیین کند.
- حالت چهارم: در صورتی که نوع مجازات جرم در قوانین مشخص نشده باشد، قاضی میتواند مجازات جایگزین را اعمال کند.
این جایگزینها بیشتر در راستای اهداف اصلاحی و بازاجتماعی کردن مجرمان استفاده میشود و به این ترتیب، مجازاتها ممکن است در صورت رعایت شرایط خاص، از زندان به روشهای دیگر تغییر پیدا کنند.
مجازاتهای جایگزین حبس
مجازاتهای جایگزین حبس در نظام حقوقی ایران، بهمنظور جلوگیری از ازدحام زندانها و فراهم کردن فرصتی برای اصلاح و بازسازی مجرمان، در نظر گرفته شده است. این مجازاتها پنج نوع مختلف دارند که قاضی میتواند با توجه به شرایط مجرم و نوع جرم، آنها را اعمال کند:
- خدمات عمومی رایگان: مجرم میتواند به جای گذراندن مدت حبس، به انجام خدمات عمومی رایگان بپردازد. این خدمات شامل نظافت شهر، کارگری در پروژههای ساختمانی، شیلات و موارد مشابه است. برای اعمال این مجازات، شخص مجرم باید با آن موافقت کرده و به مدت مشخصی این خدمات را انجام دهد.
- دوره مراقبت: در این دوره، مجرم باید از انجام برخی رفتارها و اقدامات مشخص که دادگاه تعیین میکند، اجتناب نماید. این موارد ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درمان بیماری یا ترک اعتیاد
- عدم همکاری با افراد بزهکار
- پرداخت نفقه به افراد نیازمند
- اشتغال در شغلی که دادگاه تعیین میکند
- اقامت در مکانهای مشخصشده توسط دادگاه
- شرکت در دورههای آموزشی و علمی
- جزای نقدی: در این حالت، مجرم باید مبلغی به دولت پرداخت کند که مقدار آن بر اساس نوع و شدت جرم تعیین میشود. میزان جریمه به شرح زیر است:
- برای جرائم حداکثر ۳ ماه حبس: ۹ میلیون ریال
- برای جرائم ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس: ۹ تا ۱۸ میلیون ریال
- برای جرائم ۶ ماه تا ۱ سال حبس: ۱۸ تا ۳۶ میلیون ریال
- برای جرائم بیشتر از ۱ سال حبس: ۳۶ تا ۷۲ میلیون ریال
- جزای نقدی روزانه: در این روش، مجرم باید مقدار معینی از درآمد روزانه خود (۱٫۴ یا ۱٫۸ برابر) را به دولت پرداخت کند تا مدت زمان مشخصی.
- محروم شدن از حقوق اجتماعی: این مجازات بهمعنای محرومیت از برخی حقوق اجتماعی، مانند حق رأی، شرکت در برخی فعالیتها یا شغلها است که برای مدت معینی توسط دادگاه تعیین میشود.
این مجازاتها بهمنظور ایجاد فرصت برای اصلاح مجرمان و پیشگیری از بازگشت آنها به جرم طراحی شدهاند و بستگی به نوع و شدت جرم، شرایط فردی مجرم و نظر دادگاه دارد.