قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین
شرایط انتساب مسئولیت کیفری به تارک فعل
شمول ماده ۱ قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی به افراد خاص
برای بررسی اینکه آیا مقررات ماده ۱ قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی به افرادی که به واسطه شغلی که دارند، به طور اتفاقی در صحنه رویداد قرار گرفته‌اند نیز انتساب پیدا می‌کند یا خیر، باید به چند نکته مهم توجه کنیم:
الف) خطر ناشی از فعل غیر یا قوه قهریه
طبق بند اول ماده ۱، شرط اصلی برای انتساب مسئولیت کیفری به تارک فعل، این است که فرد باید کسی را در معرض خطر جانی مشاهده کند که این خطر ناشی از فعل غیر یا قوه قهریه باشد. به عبارت دیگر، اگر فرد تارک فعل خود منشاء ایجاد خطر باشد، نمی‌توان این ماده را به او انتساب داد. بلکه باید در این شرایط بر اساس قوانین دیگر، فرد را به دلیل ایجاد خطر یا صدمه مجازات کرد.
ب) عدم خطر جانی برای تارک فعل
یکی از شروط مهم دیگر برای انتساب مسئولیت کیفری، این است که کمک‌رسانی به مصدوم نباید خطر جانی برای فرد تارک فعل داشته باشد. اگر فرد به دلیل وجود خطر جانی برای خود نتواند کمک کند، نمی‌توان او را به دلیل ترک فعل مجازات کرد.
ج) شرایط و شغل خاص تارک فعل
حال اگر فرد تارک فعل به واسطه شغلی که دارد، به طور اتفاقی در صحنه رویداد قرار گرفته باشد، باید به این نکته توجه کنیم که آیا شغل او به نحوی است که مسئولیت حرفه‌ای برای امدادرسانی به وی تحمیل می‌کند یا خیر.
مثال: پزشک یا امدادگر
اگر فرد تارک فعل یک پزشک، پرستار، یا امدادگر باشد که به صورت اتفاقی در صحنه حادثه حضور یافته است، به دلیل تخصص و توانایی امدادرسانی، انتظار می‌رود که وی به مصدوم کمک کند. عدم انجام این وظیفه ممکن است بر اساس ماده ۱ قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی به عنوان ترک فعل مجرمانه تلقی شود.
مسئولیت حرفه‌ای و اخلاقی
افرادی که شغل آن‌ها مستقیماً با امدادرسانی و حفظ جان افراد مرتبط است، مانند پزشکان، پرستاران، و امدادگران، دارای مسئولیت حرفه‌ای و اخلاقی بیشتری هستند. این مسئولیت‌ها ممکن است در قوانین و مقررات صنفی آن‌ها نیز تصریح شده باشد. بنابراین، اگر چنین افرادی از کمک‌رسانی خودداری کنند، علاوه بر مجازات‌های کیفری، ممکن است با مجازات‌های حرفه‌ای مانند تعلیق یا لغو پروانه کار نیز مواجه شوند.
نتیجه‌گیری
مقررات ماده ۱ قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی به افرادی که به واسطه شغل خود در صحنه حادثه حضور یافته‌اند نیز قابل انتساب است. به ویژه اگر شغل این افراد به نحوی باشد که توانایی و تخصص لازم برای امدادرسانی را دارند و در عین حال هیچ خطر جانی برای آن‌ها وجود ندارد، عدم امدادرسانی می‌تواند منجر به مجازات کیفری شود.
این ماده تاکید بر اهمیت امدادرسانی و مسئولیت اجتماعی و اخلاقی افراد در مواجهه با حوادث دارد و تلاش می‌کند تا از بی‌تفاوتی نسبت به جان همنوعان جلوگیری کند. در نتیجه، هر فردی که توانایی و امکان کمک‌رسانی دارد، ملزم به انجام این وظیفه انسانی است و ترک آن می‌تواند عواقب جدی قانونی به همراه داشته باشد.
قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین
بررسی شمول قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی
قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی، در موارد مختلف به موضوع کمک‌رسانی در شرایط اضطراری پرداخته و شرایط و الزامات خاصی را برای مسئولیت کیفری تارک فعل تعیین کرده است. در ادامه به بررسی جزئیات این قانون و شرایط خاص آن پرداخته می‌شود.
۱٫ مسئولیت پزشکان و افراد با تخصص در شرایط خاص
در مثالی که فردی پزشک در تعطیلات با صحنه تصادف مواجه می‌شود و از کمک خودداری می‌کند، چند نکته مهم وجود دارد:
- وظیفه اخلاقی و حرفه‌ای پزشک: پزشکان به دلیل تخصص و تعهدات حرفه‌ای خود، حتی در زمان تعطیلات نیز مسئولیت اخلاقی و قانونی برای کمک‌رسانی دارند. این موضوع ناشی از تعهدی است که حرفه پزشکی به همراه دارد.
- مسئولیت کیفری: در این مورد، اگر شرایط ماده ۱ قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی فراهم باشد، پزشک ممکن است به اشد مجازات محکوم شود. این شامل شرایطی است که توانایی و امکان عملی برای کمک‌رسانی وجود دارد و هیچ خطر جانی برای خود فرد کمک‌رسان نیست.
۲٫ افراد ملزم به انجام خدمت بر حسب وظیفه قانونی
در حالتی که فرد به واسطه شغل خود و بر حسب وظیفه قانونی ملزم به کمک‌رسانی است، اما این کار را انجام نمی‌دهد، ممکن است علاوه بر ماده ۱ قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی، تحت قوانین دیگر نیز مسئول شناخته شود:
- ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی: اگر فرد در موقعیت شغلی خود وظیفه قانونی یا قراردادی برای کمک‌رسانی داشته باشد و از این وظیفه خودداری کند، بر اساس ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی نیز می‌تواند مسئول شناخته شود. این ماده بر ترک فعل در شرایطی که فرد ملزم به انجام وظیفه است، تاکید دارد.
۳٫ مواجهه با چندین مصدوم
هنگامی که فرد با چندین مصدوم مواجه می‌شود، توانایی و امکان کمک‌رسانی به همه مصدومان باید مورد توجه قرار گیرد:
- اولویت‌بندی در امدادرسانی: اگر فرد با چندین مصدوم مواجه شود و تنها قادر به کمک به یک نفر باشد، باید بر اساس احتمال زنده ماندن و وضعیت مصدومان تصمیم بگیرد. در این صورت، اگر به فردی کمک کند که احتمال زنده ماندن او بیشتر است، ترک فعل نسبت به فرد دیگر منجر به مسئولیت کیفری نخواهد شد.
- استثناء: اگر فرد امدادرسان به نحوی عمل کند که منجر به فوت هر دو مصدوم شود، مسئولیت کیفری می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد. اما اگر بر اساس ارزیابی منطقی و شرایط موجود تصمیم بگیرد و اقدامات او منجر به نجات حداقل یکی از مصدومان شود، مسئولیتی بر وی مترتب نخواهد بود.
نتیجه‌گیری
قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی به صراحت شرایطی را تعیین کرده است که تحت آن‌ها فرد می‌تواند به دلیل ترک فعل مسئول شناخته شود. این قانون تاکید دارد که:
- فرد باید توانایی و امکان عملی برای کمک‌رسانی داشته باشد.
- هیچ خطر جانی برای فرد کمک‌رسان وجود نداشته باشد.
- در موارد خاص، مانند پزشکان یا افراد با تخصص امدادی، مسئولیت حرفه‌ای و اخلاقی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
- در مواجهه با چندین مصدوم، اولویت‌بندی و تصمیم‌گیری منطقی و بر اساس شرایط اهمیت دارد و عدم توانایی کمک به همه مصدومان نمی‌تواند به خودی خود منجر به مسئولیت کیفری شود.
این چارچوب قانونی تلاش می‌کند تا افراد را به امدادرسانی تشویق کند و از بی‌تفاوتی نسبت به جان همنوعان جلوگیری کند، در حالی که شرایط عملی و واقعی را نیز در نظر می‌گیرد.