استرداد هدایا در دوران قبل و بعد عقد
در حقوق اسلامی و نظام حقوقی ایران، قاعده عمومی این است که هدایا پس از اعطا قابل بازگرداندن نیستند، مگر اینکه شرایط خاصی برآیده باشد. در مواردی که زن و مرد به توافق رسیده‌اند و یا اگر در مواقع خاصی هدیه به عنوان شرط مقدمی برای ازدواج اعطا شده باشد، شاید قابل بازگرداندن باشد.
به طور کلی، در اکثر موارد، هدایا به عنوان نمادی از عشق و احترام اعطا می‌شوند و به عنوان وجه تضمین برای بازگشت آن‌ها به مسئله نمی‌پردازند. با این حال، اگر زوجین توافق نکرده باشند یا شرایط خاصی وجود نداشته باشد، هدایا به صورت عمومی غیرقابل بازگرداندن محسوب می‌شوند.
بهتر است که زوجین در مراحل ابتدایی روابط خود و هنگام اعطای هدایا، به شفافیت در ارتباطات خود توجه کنند و اگر قصد بازگشت هدیه در صورت جدایی را دارند، این موضوع را به صورت صریح و با توافق کتبی مشخص کنند. این کار می‌تواند به پیشگیری از اختلافات در آینده کمک کند.
استرداد هدایا در دوران نامزدی
مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنی ایران در مورد استرداد هدایای در دوران نامزدی را تعیین می‌کنند. در اینجا توضیحاتی در مورد این دو ماده آورده شده است:
- ماده ۱۰۳۷:
- این ماده بیان می‌کند که هر یک از نامزدها، در صورت به هم خوردن وصلت منظور (توافق نهایی برای ازدواج)، می‌تواند هدایا را که به طرف دیگر یا ابوین (والدین) او برای وصلت منظور داده است، مطالبه کند.
- اگر هدیه به صورت مادی (عینی) موجود نباشد، مستحق قیمت آن خواهد بود.
- تا زمانی که هدیه بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد، مطالبه قیمت آن باقی خواهد ماند.
- ماده ۱۰۳۸:
- این ماده تعیین می‌کند که اگر وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم خورد، مفاد ماده ۱۰۳۷ در مورد مطالبه قیمت هدایا محسوس نخواهد بود.
- به عبارت دیگر، اگر یکی از نامزدها فوت کند، حق مطالبه قیمت هدایا در قالب وصلت منظور به حساب نمی‌آید.
بنابراین، این مقررات به دلیل اهمیت و ارتباط نزدیک هدایا با وصلت منظور (توافق نهایی برای ازدواج)، تا حدی حقوق و تعهدات طرفین را در دوران نامزدی حفظ می‌کنند و در صورت انقضاء وصلت منظور، امکان استرداد هدایا وجود دارد.
استرداد هدایا و طلا بعد از عقد
عقد هبه، به عنوان یک تعهد مالی، این امکان را فراهم می‌کند که یک شخص به عنوان واهب، مالی را به صورت مجانی به شخص دیگر (متهب) واگذار کند. با توجه به ماده ۷۹۵ قانون مدنی ایران که هبه را تعریف می‌کند، این عقد به صورت عام به موجب آن مالی به صورت مجانی به شخص دیگر واگذار می‌شود.
حالا اگر طرفین پس از ازدواج هدایایی را رد و بدل کرده باشند، می‌توانند این موضوع را در قالب عقد هبه توجیه کنند. به این ترتیب، هر یک از طرفین می‌تواند هدایایی که از طرف دیگر دریافت کرده است را به عنوان هبه اعلام کند و این امر به عنوان یک تعهد مالی در نظر گرفته شود.
البته باید توجه داشت که در اینجا نیاز به توافق و تعهد متقابل طرفین وجود دارد و این تعهدات باید به صورت رسمی و با توجه به قوانین مربوطه ثبت شوند. اگر طرفین به توافق نرسند یا این توافق به صورت رسمی ثبت نشود، امکان استرداد هدایا در این زمینه ممکن نخواهد بود و به قوانین و ضوابط عمومی تعهدات مرتبط با ازدواج و طلافروشی مراجعه خواهد شد.