حضانت فرزند قبل و بعد از جدایی
حضانت فرزندان یک مسئله حساس است که در زمانهای خاص نیاز به تصمیم‌گیری دقیق دارد. مراقبت از جنبه‌های فیزیکی فرزندان مهم است، اما مراقبت از سلامت روانی و احساسات آنها نیز اهمیت دارد. در مواردی مانند طلاق یا عدم صلاحیت والدین، تصمیم‌گیری در مورد حضانت باید با توجه به بهترین منافع و رشد فرزندان اتخاذ شود.
سن حضانت فرزندان از دیدگاه قانون
در قوانین بسیاری از کشورها، از جمله ایران، سن حضانت فرزندان به عنوان سن بلوغ تعریف شده است. این بدان معناست که تا زمانی که فرزند بلوغ نشده باشد، حضانت بر عهده والدان است. اما با رسیدن به سن بلوغ، معمولاً حقوق حضانت از سوی قانونگذار با توجه به جنسیت فرزندان تفاوت دارد.
در صورتی که تفاوت سن حضانت بین دختران و پسران وجود داشته باشد، این موضوع معمولاً بر پایه فرضیاتی از نقش‌های جنسیتی و تصورات فرهنگی در جامعه استوار است. این تفاوت در برخی از موارد به وضوح مشخص شده و در برخی دیگر از موارد ناخواسته به وجود آمده است.
مهم‌ترین نکته این است که در تمامی موارد، تصمیمات قانونی باید بر اساس مصلحت کودکان و بهره‌وری از منافع آنها اتخاذ شود. این به معنای این است که هر تفاوتی در سن حضانت باید به نحوی منطبق با نیازها و موقعیت‌های خاص جامعه و فرزندان باشد و تلاش برای حفظ حقوق و آرامش آنها باشد.
موارد سلب حضانت فرزند
تشخیص صلاحیت یا عدم صلاحیت والدین برای نگهداری از فرزندان یک مسئله حساس است که نیازمند شواهد و مدارک قانونی است. در صورتی که والد یا والدین عهده دار حضانت نتوانند به خوبی از فرزندان مراقبت کنند و موجب ایجاد مشکلاتی برای فرزندان شوند، حضانت ممکن است از آنها سلب شود. در زیر مواردی که معمولاً در زمره دلایل عدم صلاحیت و سلب حضانت فرزندان محسوب می‌شوند آمده است:
- اعتیاد به مواد مخدر یا الکل و ناتوانی در ارائه محیط سالم برای رشد و تربیت فرزندان.
- انجام فعالیت‌های نامشروع یا فساد و فحشا که ممکن است بر رشد و تربیت صحیح فرزندان تأثیر منفی بگذارد.
- تشخیص ابتلا به بیماری‌های روانی و جنونی که موجب عدم توانایی در مراقبت از فرزندان و به خطر انداختن سلامت آنها شود.
- سوء استفاده از فرزندان برای انجام امور مفسده‌آمیز یا خشونت علیه آنها.
- استفاده از تأدیب خشن و غیرمتعارف که ممکن است منجر به آسیب روانی یا جسمی برای فرزندان شود.
- عدم توجه و مراقبت به درستی از فرزندان به دلیل مشغولیت به شغل و وظایف دیگر.
در صورتی که یکی از والدین یا شخصی که ذیصلاح کودک است، مواردی از این دست را اثبات کند، می‌تواند اقدام به بازپس گیری حضانت فرزند نماید و قانونگذار نیز ممکن است حضانت را به شخص دیگری واگذار کند که بهترین منافع و آرامش فرزندان را تضمین کند.
حضانت فرزندان قبل از جدایی و طلاق
قبل از وقوع طلاق و در شرایطی که زندگی خانوادگی به طور روال عادی ادامه می‌یابد، حضانت فرزندان بر عهده پدر و مادر است. هر دو والدین موظفند به بهترین نحو ممکن از تربیت و نگهداری فرزندان خود مراقبت کنند، و این مسئولیت متقابل آنها است.
قانون مدنی در این زمینه بر اساس حقوق و وظایف پدر و مادر تأکید دارد. همچنین، ماده ۱۱۷۸ قانون مدنی به والدین تأکید می‌کند که باید فرزندان خود را به بهترین نحو تربیت کنند و از تربیت و نگهداری آنها خودداری نکنند.
از این رو، حمایت از فرزندان و تلاش برای سلامت جسم و روحی آنها بر عهده والدین است و هر دو باید در این زمینه تعهدات خود را انجام دهند. این تعهدات شامل فراهم کردن محیط سالم و امن، تأمین نیازهای جسمی و روحی، ارائه آموزش‌های لازم برای رشد و توسعه صحیح فرزندان، و حفظ ارتباط و علاقه‌مندی با آنها است.
بنابراین، در صورتی که زندگی خانوادگی به صورت طبیعی و روال عادی ادامه دارد، حضانت فرزندان مسئولیتی مشترک بر عهده والدین است که هر دو باید به آن احترام بگذارند و آن را برآورده کنند.
حضانت فرزندان بعد از جدایی و طلاق
در اثر وقوع طلاق، تکلیف حضانت فرزندان به نحوی تعیین می‌شود که بهترین منافع و آرامش آنها را تضمین کند. بر اساس ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، تکلیف حضانت فرزندان تا سن یک سالگی به مادر واگذار می‌شود. پس از این سن و تا سن بلوغ، پدر مسئول حضانت می‌شود. اما پس از رسیدن به سن بلوغ، فرزندان می‌توانند تصمیم بگیرند که نزد کدامیک از والدین بمانند.
در هر صورت، وظیفه تامین مخارج و هزینه‌های فرزند با پدر است. اگر بعد از ۷ سالگی اختلاف بین والدین در مورد حضانت فرزندان بروز کند، دادگاه صلاحیت خواهد داشت که در مورد واگذاری حضانت به اشخاص تصمیم بگیرد. در این موارد، دادگاه باید به بهترین منافع فرزندان توجه کند و تصمیمات خود را براساس این مصلحت‌ها اتخاذ کند.
همچنین، اگر یکی از والدین اعتراض داشته باشد و به عدم صلاحیت دیگری اثبات کند، دادگاه ممکن است تصمیم خود را تغییر دهد و حضانت را به شخص معترض واگذار کند. در این صورت، دادگاه باید با دقت شواهد و اطلاعات موجود را بررسی کند و تصمیم خود را بر اساس مصلحت فرزندان اتخاذ نماید.